Elektronik Para Nedir ve Nerelerde Kullanılır?

Paranın 50 Tonu dosyası kapsamında ele aldığımız alt başlıklardan biri de elektronik para nedir konusu. Aslında paranın ve alt türlerinin tanımı, sıradan kullanıcılar olarak bizi o kadar da ilgilendirmiyordu. Ancak kripto para olgusu hayatımıza girdikten sonra, işler biraz değişti.

Paranın 50 Tonu I – Para Nedir? Paranın Gelişim Süreci ve İşlevleri.
Paranın 50 Tonu II – Elektronik Para Nedir?

***

Yeni gelişmeler, teknolojiler, ürünler ya da bilgiler; eskiyi ve mevcut olanları yeniden incelemeyi gerektirebiliyor. Öte yandan yeni olanın; birey ve toplum nezdinde kabul görüp görmeyeceğini, süreklilik kazanıp kazanamayacağını öngörmek de eskiyi farklı boyutlarıyla anlamaktan geçiyor.

Kripto para birimlerinin toplumdaki karşılığını ve gelecek potansiyellerini anlayabilmek için “para”yı; zaman içerisindeki değişimi bağlamında ele alarak, geniş bir perspektifte incelemek gerek diye düşünüyoruz. Böylelikle kripto paraların geleceğinde belirleyici olacak noktaları, geçmişten aldığımız referanslarla keşfedebiliriz. Bu anlamda günlük hayatta aktif olarak kullandığımız ancak tanımlarıyla pek ilgilenmediğimiz farklı para formlarını öğrenmek işimizi epey kolaylaştıracaktır.

Bu içeriğimizde sadece elektronik para nedir meselesini ele alacağız. Paranın 50 Tonu dosyasının tamamını inceleyerek farklı başlıklar hakkında detaylı bilgi alabilirsiniz.

Elektronik para, hayatımıza aktif olarak 1990’lı yıllarda girdi diyebiliriz. Paranın bilindik formunun, o günlerden itibaren hızlı ve sürekli bir değişimden geçtiği söylenebilir. Elektronik para nedir sorusuna tam ve anlaşılır bir cevap verebilmek için de basitten karmaşığa doğru adım adım ilerlemek yerinde olacaktır.

Elektronik Para Nedir?

Elektronik para, basitçe nakit paranın elektronik versiyonudur. Bu basit tanım, aslında önemli bir ayrıma dikkat çekiyor: Elektronik paranın, itibari para denkliği vardır. Bu bağlamda tanımı genişletebiliriz: E-para sistemi; itibari para denkliği olan parasal değerin (bakiye), elektronik ortamda ödeme aracı olarak kullanılabilmesi için elektronik ortamda depolanmasıdır. E-para da elektronik bir aygıt üzerine depolanmış parasal değerdir.

Özetle elektronik para, nakdin dijitaldeki temsilcisidir. E-parayı, diğerlerinden belirgin bir şekilde ayıran şey, teknik özellikleri ve teknolojik altyapısıdır. E-para kullanıcıları için banka ya da e-para kuruluşlarını kullanmak arasında önyüzde belirgin bir farklılık yoktur. Bu ayrım, sadece arka planda çalışan teknoloji ve altyapılarla ilgilidir.

• Elektronik para (e-para) kavramının İngilizce karşılığı, electronic money (e-money) şeklindedir.
• Elektronik para birimleri; dolar, euro, Türk lirası gibi yasal tedavülü bulunan para birimleridir (Örneğin kripto para birimlerinin; Bitcoin, Litecoin, NEAR, NEO gibi çeşitleri vardır.).
• Elektronik paralar; bu ödeme aracını kabul eden her yerde, her çeşit hizmet ya da mal satın alma işleminde kullanılabilir.
• Elektronik para;
• Merkezi bir veritabanına kaydedilmiş,
• Özel olarak tasarlanmış çipli bir karta tanımlanmış,
• Bir yazılıma kaydedilmiş olabilir.
• Elektronik paradan, geleneksel paranın tüm fonksiyonlarını yerine getirmesi beklenir (Değişim aracı, hesap birimi, değer saklama aracı).

Elektronik Para Örnekleri Nelerdir?

Örneklerle elektronik para nedir meselesinin daha iyi anlaşılmasını sağlayabiliriz. Elektronik Ödeme Sistemleri (EÖS)’ne verebileceğimiz bazı örnekler şöyle:

Avrupa ve Amerika’da yaygın bir kullanımı olan ön ödemeli kart Mondex e-para sisteminin öncü örneklerindendir. 1998 yılında faaliyete başlayan yazılım tabanlı öncü örneklerden biri de Amerika merkezli ve ilk etapta Silikon Vadisi’nde kullanılmaya başlanan PayPal’dır.

E-Paranın Ortaya Çıkışı ve Yaygınlaşma Süreci

Elektronik para teknolojisi ortaya çıktığında, ekonomi ve finans alanının paydaşları pozitif ve negatif tutumlular olarak ikiye ayrıldı diyebiliriz. Yenilikçi ve vizyoner insanlar; e-paranın, itibari para (kâğıt para) gibi genel ve geniş kabul gören bir ödeme aracına dönüşebileceğini öngörmüştü.

Süreç Açısından Kripto Paralarla Karşılaştırma

Elektronik para teknolojisi geliştirilip, toplum bu teknolojiyle tanıştırıldığında; e-para, sağladığı avantajlardan dolayı giderek büyüyen bir kitlenin ilgisini çekti. Bununla birlikte her yeni teknolojiye karşı temkinli yaklaşan devletler, başlarda elektronik parayı da çok tartıştı. 90’larda özellikle Avrupa’da yoğun bir tartışma konusu olan elektronik para, artık hayatlarımızın önemli bir parçası haline geldi.

Girişimcilerin e-paraya olan ilgisi, kullanıcıların talebi ve günümüze gelene dek yaşanan önemli gelişmeler; kamu otoritelerinin elektronik para sistemine yönelik “yasal düzenleme” yapmalarına neden oldu. E-para, bugün pek çok ülkede yasal mevzuat ile tanımlanmış durumda.

Bu bağlamda elektronik paranın geçmişte geçirdiği süreç ile kripto paranın günümüzde geçirmekte olduğu süreç arasında benzerlikler var diyebiliriz.

Yaygınlaşma Açısından Kripto Paralarla Karşılaştırma

Elektronik para teknolojisinin gündelik yaşama yerleşmesi elbette iki taraflı bir süreçti. Tüketicilerin, bir ödeme yöntemi olarak elektronik parayı kabul ve tercih etmesi tek başına yeterli değil. Satıcı pozisyonundaki kişi ve kurumların da e-parayı bir tahsil aracı olarak görmesi ve kullanması gerek. E-paranın yaygınlaşması süreci, her iki tarafın ilgisiyle hızlandı ve gerçekleşti.

Bu durum, kripto paraların alışverişlerde kullanılabilmesiyle yaygınlaşacağının ve yasal statüsünün değişeceğinin ipuçlarını içerebilir.

Sonuç olarak geçmişte çok tartışılmış olsa da bugün, e-parayla birlikte nakit kullanımının oldukça azaldığını söyleyebiliriz. Ödeme araçları arasında görece yeni formlardan biri olan elektronik paranın, gelecekte kâğıt paranın yerini büyük oranda alabileceği öngörülüyor. Hatta bazı ülkelerde e-paranın, yakın zamanda nakit paranın yerini tamamen alabileceği dahi konuşuluyor.

Kanunlarda Elektronik Para Tanımları

Bu Kanun ile Türkiye’de elektronik para kuruluşlarının yetkilendirilmesi ve faaliyetlerinin denetlenmesi sorumluluğu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)’na verilmiştir.

Para İhraç Etmek Nedir?

Elektronik para nedir sorusuna verilecek cevapların daha iyi anlaşılabilmesi için “ihraç” kavramına ayrıca değinmek gerekir.

• İhraç, elektronik paranın piyasaya sunulması anlamına gelir.
• Elektronik para ihracı, e-para kullanıcısının talebi doğrultusunda elektronik para kuruluşu tarafından gerçekleştirilir.
• Elektronik para ihraç eden kuruluş; kullanıcı tarafından yatırılan fonları, hemen elektronik paraya çevirerek kullanıma hazır hâle getirir (Böylelikle elektronik para kuruluşlarının bankalar yerine geçerek değer yaratmasının önüne geçilmiştir.).
• Bu kuruluşlar, aldıkları fon kadar elektronik para ihraç edebilir.
• Elektronik para sistemi, ön ödemeli sistem olarak nitelendirilir (Bu kuruluşlar kredi veremez.).

E-paranın Uluslararası Alanda Ele Alınışı

• Avrupa Merkez Bankası (ECB), 1998 tarihli raporunda e-parayı; değeri önceden ödenmiş bir araç olarak tanımlayıp, transfer işlemlerinin banka hesaplarını içermesine gerek olmaksızın gerçekleştiğine vurgu yaparak, ödeme yapmak için geniş kullanıma sahip teknik bir aygıt üzerine depolanmış elektronik bir parasal değer olarak konumlandırmıştır.
• Basel Bankacılık Gözetim ve Denetim Komitesi’nin 1998 tarihli tanımında e-para; bir değerin satış noktası terminalleri vasıtasıyla, iki cihaz arasında doğrudan transferi ya da internet gibi açık bilgisayar ağları üzerinden ödemelerde bulunmak için değeri önceden ödenmiş ödeme mekanizmaları olarak ele almıştır.
• Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS), 2000 tarihli raporunda e-parayı; çip (chip) kart veya kişisel bilgisayarların sabit sürücülerinde elektronik olarak saklanabilen değer olarak ifade etmiştir. E-para ürünlerini ise stoklanmış değer, fon veya değerlerin bir alette tüketicilerin istekleri doğrultusunda kullanıma hazır hale getirildiği, ödemesi önceden yapılmış (ön ödemeli) kartlar şeklinde tanımlanmıştır.
• Avrupa Merkez Bankası (ECB)’nın 2000 tarihli raporunda ise elektronik paranın; elektronik araçlarda saklanan (çip kart ya da bilgisayar sürücüleri), ihraç eden kuruluş dışında diğer kişi ve kurumlar tarafından ödeme aracı olarak kabul edilen, kâğıt ve madeni paranın amacına elektronik olarak hizmet eden yapısına vurgu yapılmıştır.

Elektronik para teknolojilerinin dinamik yapısı, tanımların zamanla değişmesi ve genişletilmesiyle de kendini gösteriyor.

E-Para ve Banka İlişkisi

Elektronik para dediğimizde -temel olarak- akla bankalar değil, banka sistemine ihtiyaç duymayan sistemler gelmelidir. Elektronik para sisteminin paydaşlarını şöyle sıralayabiliriz:

• Düzenleyici ve denetleyici kurum [kamu otoritesi, (ülkemizde BDDK)),
• Elektronik para kuruluşları ve temsilcileri,
• Elektronik para kullanıcıları,
• Elektronik para kabul eden işletmeler.

Dört ana paydaşla birlikte elbette “bankaları” da bu denkleme eklemek gerek. Kişiler, banka hesapları üzerinden de e-para kuruluşlarına varlık transferi yapabilmektedir. Elektronik para kullanımı, tüm bu paydaşların uyum içerisinde çalışmasıyla birlikte yaygınlaşabilir.

Elektronik Para Kuruluşu

Yukarıda belirttiğimiz 2013 yılında yürürlüğe giren 6493 sayılı Kanun’un devam eden bölümlerinde e-para kuruluşu “bu Kanun kapsamında elektronik para ihraç etme yetkisi verilen tüzel kişi” olarak tanımlanır. Ayrıca “5411 sayılı Kanun uyarınca faaliyet gösteren bankalar ve bu Kanun kapsamında elektronik para çıkarma izni verilen elektronik para kuruluşları dışındaki kişilerin elektronik para ihracı faaliyetinde bulunmaları yasaktır” hükmü de eklenmiştir.

Elektronik Paranın Özellikleri Nelerdir?

• Elektronik para, paranın elektronik ortamdaki güvenliğini ve bütünlüğünü sağlamak için kriptolu sistemleri kullanır. Bu nedenle paranızı elektronik ortamda saklamak, cebinizde nakit taşımaktan daha güvenilirdir. Ayrıca arkasındaki kriptoloji gücü sayesinde sahtesini üretmek neredeyse imkansızdır.
• E-para, fiziksel olarak var olan banknotların ve madeni paraların hem ulusal hem de uluslararası alanda dağıtımıyla ilgili maliyetleri önemli ölçüde düşürür. Bankalar aracılığıyla yapılan havale, EFT, SWIFT işlemlerinden daha ucuzdur.
• E-para kullanımında bir banka hesabına ihtiyaç duyulmaz (zorunluluk değildir). Bu sayede bir ölçüye kadar anonimlik sağlanabilir. Banka ya da kredi kartı gibi ödeme araçlarında ise her iki tarafın da bilgilerine erişim sağlanması zorunludur.
• E-para, zaman ve mekândan bağımsız yapısıyla uluslararası ticareti kolaylaştırır.
• Elektronik para sistemleri, ön ödemeli sistemlerdir. Bu sebeple örneğin kredi kartında olduğu gibi harcama yapıp, ödemenin sonrasında yapılması gibi bir durum söz konusu değildir. Bu da kişinin ölçüsüz harcamalardan kaçınmasını sağlayabilir. Bu elbette bazıları için dezavantaj da olabilir.

Tüm özellikleriyle birlikte elektronik para, bazı kaynaklarda finans ve ticaret alanlarındaki en büyük oyun değiştiricilerinden biri olarak nitelendirilir.

İçerik Önerisi: Elektronik Para Sistemleri Nelerdir?

E-Para Nedir: Sonuç

Elektronik paranın yaygınlaşmasındaki en önemli etmenler arasında;

• Bankalara göre maliyeti çok daha düşük para transferleri,
• Hızlı işlem yeteneği,
• Anonimlik sağlayabilmesi,
• Güvenliği kriptolojik yöntemlerle sağlıyor oluşu gibi özellikleri geliyor.

Elektronik para nedir sorusuna kripto paraları daha iyi anlayabilmek amacıyla bir cevap aradığımız için, tüm bu özelliklerin kripto paralarda çok daha gelişmiş düzeyde olduğunu söyleyebiliriz. Elbette bu iki para formu birbirinden önemli farklılıkla ayrılıyor; ancak elektronik paranın öne çıkması ve yaygınlaşması sürecini tetikleyen tüm bu özellikler, kripto paralar için de aynı şekilde işleyebilir.

Paranın 50 Tonu dosyası kapsamında ele aldığım bu içerikte; elektronik para nedir ve nerelerde kullanılır, hangi özellikleri dolayısıyla kullanımı yaygınlaştı gibi konulara açıklık getirmeye çalıştık. Bu, elbette akademik bir metin değildir. Sadece konuyu herkesin anlayabileceği bir açıklığa kavuşturmak isteğiyle hazırlanmıştır. Daha detaylı bilgiye ihtiyacınız varsa kaynak bölümünü inceleyebilirsiniz.

Biz, elektronik para nedir meselesini anlamanın, kripto paraların geleceğine dair bize neler söyleyebileceği konusunda fikir vermeyi hedefledik. Siz de bu konudaki katkılarınızı, sayfanın altındaki yorum bölümünden bizimle paylaşabilirsiniz.

***

Paranın 50 Tonu III – Elektronik Para Sistemi Nedir?
Paranın 50 Tonu IV – Sanal Para Nedir?
Paranın 50 Tonu V – Dijital Para Nedir?
Paranın 50 Tonu VI – Kripto Para Nedir?
Paranın 50 Tonu VII – Detaylı Karşılaştırma: Kripto Para ve Diğerleri

Kaynaklar:
Elektronik Para, Diğer Para Türleriyle Karşılaştırılması ve Olası Etkileri, Nurettin ÖZTÜRK, Asuman KOÇ
Elektronik Para ve Finansal Piyasalar Arasındaki İlişki, Hakan BİLİR, Şerif ÇAY
Elektronik Para ve Elektronik Para Kuruluşları, Turgay GEÇER
Elektronik Para ve Merkez Bankacılığı, Şule Şenel Tabak
Elektronik Para ve Bitcoin, Av. Esra Demir
Electronic Money, wikipedia.org
Elektronik Para Tanıtımı, Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliği (TÖDEB)
Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kanunu Neler Getirdi, iyzico