Sanal Para Nedir ve Nerelerde Kullanılır?

Kripto paraların hayatımıza girmesiyle birlikte diğer para formlarının tanımları, daha da önemli olmaya başladı. Bu bağlamda Paranın 50 Tonu dosyası içerisinde ele aldığımız ve açıklamaya çalıştığımız alt başlıklardan biri de sanal para nedir konusu.

Paranın 50 Tonu I – Para Nedir? Paranın Gelişim Süreci.
Paranın 50 Tonu II – Elektronik Para Nedir?
Paranın 50 Tonu III – Elektronik Para Sistemi Nedir?
Paranın 50 Tonu IV – Sanal Para Nedir?

***

Kripto para olgusu; bazı ekonomi ve finans çevrelerince, teknolojisi ve sağladığı avantajlar nedeniyle “paranın geleceği” olarak nitelendiriliyor. Dolayısıyla da devletlerin, kripto parayı resmî olarak nasıl tanımlayacağı ve hangi statüde değerlendireceği; kripto para birimlerinin geleceği açısından en önemli belirleyicilerden biri olarak karşımıza çıkıyor.

Dijital para, elektronik para ve sanal para nedir sorularının cevaplarına, kripto paraların geleceğini öngörebilmek adına ihtiyacımız olduğunu düşünüyoruz. Bu içeriğimizde sanal paraların ortaya çıkışını, resmî kurumlarca nasıl tanımlandığını, nerelerde kullanıldığını geniş bir perspektifle ele alıp sanal para nedir meselesini tartışacağız.

Sanal Para Nedir?

Sanal para nedir sorusuna basitçe cevap vermek gerekirse, sadece ilgili ağ üzerinde anlamlı ve kullanılabilir olan sayısal değerdir diyebiliriz. İngilizcede virtual currency ya da virtual money olarak karşılık bulan sanal para; belirli bir amaç için belirli bir ortamda kullanılmak üzere, geliştiriciler tarafından istedikleri sayıda, elektronik olarak üretilir. Dağıtımı da yine geliştiricilerinin belirlediği kurallar dahilinde ilgili ağ üzerinde yapılır.

Sanal para için belirli bir grup içinde kullanılan bir çeşit sayısal para ya da bir değerin dijital temsilidir, diyebiliriz. Sanal paranın, itibari para ya da elektronik para gibi genel geçer bir kullanımı söz konusu değildir. Sıklıkla dijital para kavramı yerine kullanılsa da aslında sanal paranın kavramsal çerçevesi, çok daha dardır.

Resmî Tanımlarda Sanal Para Nedir?

Sanal paranın kullanım alanları çeşitlendikçe ve kullanımı arttıkça, ilgili kurumlar da zaman içerisinde değişen tanımlar yaparak, konuya açıklık getirmeye çalışmış diyebiliriz. Tanımlar yıldan yıla değişiklik gösterse de genel çerçeveyi anlamak açısından önemli olduklarını düşünüyoruz.

Sanal para nedir sorusuna cevaben kullanılan en yaygın tanım, Avrupa Merkez Bankası’na ait.

• Avrupa Merkez Bankası (ECB)’nın 2013 yılında yaptığı sanal para tanımı: Düzenlemesi olmayan, genellikle onu geliştiren kişiler tarafından kontrol edilen ve belli bir sanal toplum tarafından kabul edilip, kullanılan dijital para.

Bu tanımda dikkat çeken, sanal paranın sadece belli sanal çevrelerde kullanılmasına vurgu yapılmasıdır. Ek olarak bir çeşit “dijital para” olarak nitelendirilmesi, dijital para olgusunun üst başlık olarak algılandığına da işaret eder.

• Avrupa Merkez Bankası (ECB)’nın 2015 yılında yaptığı sanal para tanımı: Bir merkez bankası, kredi kurumu veya e-para kurumu tarafından çıkarılmayan (ihraç edilmeyen), bazı durumlarda paraya alternatif olarak kullanılabilen bir değerin dijital temsilidir.
• ABD Hazine Bakanlığı’nın sanal para nedir tanımı: Gerçek para birimlerinin tüm özelliklerine sahip olmayan ancak bazı ortamlarda para birimi gibi kullanılabilen değişim aracı.

Benzer pek çok tanımdan daha bahsedebiliriz. Ama genel hatalarıyla sanal para kavramını anlamak için bu tanımların yeterli olacağını düşünüyoruz. Buradaki en önemli nokta -kuşkusuz- sanal paranın, kanunlarca kabul görmüş bir değişim aracı olmadığıdır.  

Sanal Paranın Genel Özellikleri Nelerdir?

Tanımlardan sonra, sanal paranın özelliklerini netleştirebiliriz. Zaten sanal para ne demek cevabının büyük bir kısmını da bu temel özellikler oluşturuyor.

Sanal Para Örnekleri Nelerdir?

Kavram düzeyindeki konuşmalar eksik kalabilir. Bu yüzden sanal para nedir meselesinin daha iyi anlaşılması için örneklerden yardım almakta fayda var.

Sanal paralar, çevrimiçi oyunlarda ya da çeşitli sosyal ağlarda kullanılabilir. Oyunun ya da sosyal ağın geliştiricileri, platformlarında kullanılmak üzere bir sanal para birimi tasarlayabilirler. Kullanıcılar olarak belirli görevleri yerine getirerek bu sanal para birimine sahip olabilirsiniz.

Bu örneklerde sanal para, çoğunlukla sadece ilgili ağ üzerinde anlamlıdır. Geliştiricileri tarafından nasıl tasarlandığına bağlı olarak, sadece ağ üzerinde satın alma işlevleri vardır. Ancak yapılan iş birliklerine göre kullanıcılara, bu sanal parayı başka bir platformda kullanım hakkı da verilebilir.

Sanal paraların değerleri; tamamen kendilerine has olabileceği gibi, bir itibari para birimine göre de belirlenmiş olabilir. Örneğin geliştiriciler, oyunlarında kullanılan X para biriminin 10 Türk lirası değerinde olacağını belirleyebilir.

NOT: Sanal para birimleri, itibari para birimine çevrilemediği sürece, elektronik para (e-para) kapsamına girmezler. Örneğin oyun şirketinin, tasarladığı sanal para birimi için devletin herhangi bir kurumundan e-para lisansı alması da gerekmez.

Sanal Para ve Kripto Para İlişkisi Nedir?

Öncelikle ülkemizdeki duruma bakmakta fayda var. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi, 2021 yılı içerisinde yayınladığı Blokzincir Sözlüğü’nde kripto parayı şöyle tanımladı: Blokzincir ağında ödeme aracı olarak kullanılması için oluşturulmuş sanal paralardır. Merkeziyetsiz bir şekilde kullanımı kriptografik matematiksel işlemlerle güvence altına alındığından kripto para olarak anılmaktadır. Blokzincir ağında herhangi bir mal veya hizmetin sahipliği veya el değiştirmesi, öncelikle onun dijital değer yani jeton (token) olarak tanımlanması ile sağlanır.

Bu tanımla kripto para olgusunun, sanal para başlığı altına koyulduğunu görüyoruz. Ancak hem arka planlarındaki teknoloji hem de kripto para birimlerinin toplum genelindeki algısı ve kullanımı bağlamında, kripto para ve sanal parayı ilişkilendirmek yanlış bir yaklaşımdır.

Sanal Para ve Kripto Para Karşılaştırması

Sanal para birimlerinin, pek çok otorite tarafından yapılan “devlet ve kanun gözünde genel geçerliliği olmayan” şeklindeki tanımında bir değişiklik yok. Buna rağmen devletler, kripto paraların birey düzeyinde bulduğu karşılığın farkına vardı. Sonuç olarak da kripto paralarla ilgili pek çok regülasyon çalışması yapılmaya başlandı. Öte yandan kripto paraların, hemen her alanda benimsenme süreci de hızlanıyor:

Bu ve benzeri pek çok gelişme yaşanırken, kripto paraları sanal para olarak değerlendirmek bizce epey yanlış bir tutum. Teknolojileri bağlamında incelediğimizde de önemli farklılıklar var: Sanal para birimlerinin değeri, geliştiricileri tarafından belirlenirken; kripto paraların değeri, piyasadaki arz talep eğrisine göre organik bir şekilde oluşur. Kripto para birimleri, bir ekip tarafından geliştirilmiş olsa bile -çoğunlukla- merkeziyetsiz bir yapıdadır (Bazı blockchain sistemleri merkezi bir yapıda tasarlanabiliyor.).

Paranın 50 Tonu dosyası kapsamındaki bu içerikte; sanal para ne demek ve nerelerde kullanılır, örnekleri nelerdir gibi konulara açıklık getirmeye çalıştık. Siz de sayfanın altındaki yorum bölümünden katkılarınızı iletebilirsiniz.

***

Paranın 50 Tonu V – Dijital Para Nedir?
Paranın 50 Tonu VI – Kripto Para Nedir?
Paranın 50 Tonu VII – Detaylı Karşılaştırma: Kripto Para ve Diğerleri

Kaynaklar:
Digital currency, wikipedia.org
Virtual currency, wikipedia.org
Cryptocurrency, wikipedia.org
Elektronik Para ve Sanal Para: Bitcoin Geleceğin Para Birimi Olabilir mi?, Mert Yılmaz ÖZBAŞ
Kripto Para Araştırma Raporu 2020, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
Kripto Paralar, Blok Zinciri Teknolojisi ve Uluslararası İlişkilere Muhtemel Etkileri, Fatih YILDIRIM