Dijital Para Nedir ve Nerelerde Kullanılır?
Paranın 50 Tonu dosyası altında ele aldığımız sorulardan biri de dijital para nedir sorusu. Hepimizin yaşadığı ve bildiği gibi internetin icadıyla birlikte, bir noktadan sonra, her şey çok hızlı bir şekilde dijitalleşti. Bu hızlı dönüşümün çoğunlukla ekonomi ve finans alanlarında gerçekleştiğini söyleyebiliriz. Halen teknolojik gelişmelerin direkt ya da dolaylı olarak, en çok ekonomi alanını etkilediğini gözlemliyoruz.
Paranın 50 Tonu I – Para Nedir? Paranın Gelişim Süreci.
Paranın 50 Tonu II – Elektronik Para Nedir?
Paranın 50 Tonu III – Elektronik Para Sistemi Nedir?
Paranın 50 Tonu IV – Sanal Para Nedir?
Paranın 50 Tonu V – Dijital Para Nedir?
***
Henüz yeni yeni ciddi bir ivme kazanmış olsa da teknolojinin merkezinde, neredeyse son 15 yıldır, blockchain var. Blockchain konusundaki teorik çalışmalar ve ilk pratikler, daha eski tarihlere uzansa da son 10 yılın en büyük finansal oyun değiştiricisi; Bitcoin ve kripto paralar dersek yanlış olmayacaktır.
Bu içerik kapsamında da dijital para nedir meselesini, kripto paraları daha iyi anlama ve kavrama açısından bir basamak olarak ele alıyoruz.
Dijital Kavramına Genel Bakış
Önce genel çerçeveyi değerlendirip, arından da dijital para nedir sorusuna adım adım tam bir cevap vermeye çalışalım. Kripto para kavramını anlamaya çalışırken karşımıza pek çok soru çıkıyor. Bunların başında da elbette kripto para aslında ne, nasıl bir şey, nereden çıktı, nasıl kullanılır, ne işe yarar gibi sorular geliyor. İnsanların kafasını en çok –aslında bu duruma hiç yabancı olmamamıza rağmen- fiziksel bir karşılığının olmaması karıştırıyor.
Kripto para, sadece teknolojisiyle değil felsefesiyle de anlamamız gereken bir olgu. Paranın geleceği olarak görülen kripto paraları, geçmişten bugüne “para”yı ve “paranın evrimi”ni kavramadan anlayabilmek zor. Bu evrim sürecinin bir basamağını da dijitalleşme süreci oluşturuyor.
Dijital para terimi; bazen sanal para, elektronik para ya da kripto para ile eşdeğer anlamda kullanılabiliyor. Ancak bahsi geçen üç farklı para formu, çeşitli açılardan birbirinden oldukça farklı. Bu bağlamda önce “dijital” kelimesinin anlamını netleştirmekte fayda olduğunu düşünüyoruz. Çünkü sanal ile dijital aynı şey olmadığı gibi, elektronik ile de kripto aynı şey değil.
Bir “şey”e ne dediğiniz, onu nasıl tanımladığınız ve ele aldığınız; o “şey”in geleceği üzerinde oldukça etkili olabiliyor. Dolayısıyla da doğru noktadan başlamakta fayda var.
TDK’nin tanım: Dijital; 1. (sıfat) Sayısal 2. (sıfat) Verileri bir ekran üzerinde elektronik olarak gösteren. 3. (isim, fizik) Verilerin bir ekran üzerinde elektronik olarak gösterilmesi.
Farklı sözlüklerde “sayı ile ilgili, sayı temeline dayalı, sayısal” olarak da tanımlanıyor. Günümüzde dijital kelimesi, daha çok mekanik değil de elektronik çalışma prensibine sahip cihazlar için kullanılıyor diyebiliriz.
Para, her geçen gün daha da soyut bir hale gelirken ve bu dönüşümün hızını yakalayabilmek zorlaşırken, kripto paranın anlaşılır bir tanımını yapabilmek için dijital para nedir sorusuna cevap verelim.
Dijital Para Nedir?
Dijital para nedir sorusuna, çok basitçe paranın bir olgu olarak elektronik / dijital / çevrimiçi ortamdaki karşılığıdır diye cevap verebiliriz. Buradaki “para” ifadesi, çok farklı formlarda ve statülerde karşımıza çıkabilir. Dijital para; elektronik ortamda farklı teknik metotlar kullanılarak oluşturulan (bilgisayar sistemleri üzerinde de diyebiliriz), yönetilen, saklanan, depolanan ve sadece elektronik ortamda takas edilebilen (aktarılabilen, kullanılabilen) varlıktır.
Dijital para birimleri; bir devlet kurumunun, bankanın ya da şirketin sahip olduğu merkezi bir veri tabanına (sunucuya), internet üzerindeki dağıtılmış bir veri tabanına (ağa), kişisel bilgisayar, akıllı telefon, tablet gibi cihazlara ya da özel olarak tasarlanmış manyetik kartlara (seyahat kartı, hediye kartı vb.) kaydedilebilir.
Dijital para, İngilizcede digital currency (dijital para birimi) ya da digital money olarak ifade edilir. Dijital para birimleri, temel manada geleneksel para birimlerine benzer. Ama alt başlıklara ayrıldıkça farklılaşmalar söz konusu olabilir. Kabaca teknolojik altyapı, yasal statü, kullanım alanı, değerinin belirlenme metoduyla ilgili farklılıklardan bahsedebiliriz. Daha iyi anlaşılabilmesi için dijital para nedir soruna örneklerle cevap vermeye çalışalım.
Dijital paralara;
- Ülkemizde 2013 yılında 6493 sayılı Kanun ile tanımlanan ve yasalaşan elektronik paraları (e-para),
- Genellikle oyunlarda ya da sosyal ağlarda platform içinde kullanılan sanal paraları,
- Dağıtık ağ üzerinde merkeziyetsiz olarak oluşturulan kripto paraları örnek gösterebiliriz.
Dijital Paranın Genel Özellikleri Nelerdir?
Yukarıda verdiğimiz örnekleri göz önünde bulundurarak, dijital para kümesinin daha kapsayıcı olduğunu söyleyebiliriz. Bu yüzden de dijital paranın özelliklerini net bir şekilde ortaya koymak oldukça zor. Dijital para nedir dediğimizde genel hatlarıyla aklımıza gelmesi gereken özellikleri toparlamaya çalıştık:
Fiziksel Karşılık
Dijital paraların, fiziksel dünyada fiziksel bir karşılığı olabilir ya da olmayabilir. Ancak çoğunlukla olmaz. Zaten dijital para birimlerini bu kadar önemli, kullanılabilir, geliştirilebilir ya da çeşitlendirilebilir yapan da fiziksel bir karşılığı olmasının getirebileceği dezavantajlara sahip olmamasıdır. Örneğin elektronik paranın fiziksel dünyadaki karşılığı itibari para birimleridir (dolar, Türk lirası, sterlin gibi). Ancak sanal para ve kripto paralar için nesnel bir karşılıktan bahsedemeyiz.
Satın Alma Gücü
Dijital para birimleri, fiziksel karşılığı olan para birimlerinin sahip olduğu işlevsel özelliklere sahiptir. Dijital para birimleri, ürün ya da hizmet satın almak için kullanılabilir. Belirli topluluklarda (ya da ağlarda) kullanılabilen sanal paraların bu noktada ayrışacağını düşünebilirsiniz ancak onlar da ağ içerisindeki satın alma işlemlerinde kullanılır. Sonuçta para paradır. Ama satın alma işlemini nerede yapabileceğiniz ya da ne satın alabileceğiniz değişir.
Yönetim ve Denetleme
Dijital paralar; banka, şirket, kişi gibi merkezi bir otorite tarafından oluşturulup yönetilebileceği gibi tamamen merkezsiz olarak da tasarlanabilir (kripto para birimlerinde olduğu gibi). Örneğin elektronik paralar, devletin denetimine tabidir ve elektronik para kuruluşları tarafından ihraç edilir. Sanal parada ise kararlar geliştirici ekip/şirket tarafından verilir.
Kullanım Alanı
Dijital paralar söz konusu olduğunda aynı ağda olmak önemlidir. Örneğin MoneyGram aracılığıyla transfer edilen para MoneyGram aracılığıyla alınabilir; birisine Bitcoin gönderme işlemi iki Bitcoin cüzdanı arasında gerçekleşir; elektronik para, sadece ödeme yöntemi olarak kabul edilen yerlerde satın alma işlemi için kullanılabilir; bir oyun parası, o oyun sistemi içerisinde olduğunuzda anlamlı ve kullanılabilirdir.
Dijital Paranın Kısa Tarihi
Oldukça uzun ve dolu dolu bir tarihsel süreçten bahsettiğimiz için sadece dikkate değer ya da günümüze kadar taşınabilen gelişmeleri bir araya getirmeye çalıştık:
- Dijital para fikri, ilk kez David Chaum’un 1983 yılında yayınladığı bir araştırma makalesinde oraya atıldı. Kendisi, 1989 yılında fikirlerini ticarileştirmek maksadıyla Amsterdam’da bir elektronik nakit şirketi olan DigiCash’i kurdu. Ancak şirket 1998 yılında iflas etti.
- ABD’de 1996 yılında faaliyete başlayan e-gold (e-altın), ilk yaygın kullanılan dijital para olarak tarihe geçti. 2008 yılında hükümet tarafından kapatılmadan önce birkaç milyon kullanıcıya ulaşmıştı. E-gold hem akademik çevreler hem de hükümet tarafından “dijital para birimi” olarak adlandırıldı.
- 1998 yılında PayPal faaliyete başladı. Taraflar arası ödemeleri kolaylaştırmak adına çevrimiçi para transferi yapmayı sağlayan PayPal, zamanla global ölçekli bir şirkete dönüştü. PayPal ile kullanıcılar internet üzerinden yaptıkları alışverişlerini, banka bilgilerini paylaşmaya gerek kalmadan çok daha güvenli bir şekilde yapabilmeye başladı.
- PayPal ardından Dünya’nın her yerinde elektronik ödeme hizmet sağlayıcı şirketlerin sayısı giderek arttı. Ülkemizden de PayU ve Papara’yı bu tür şirketlere örnek olarak gösterebiliriz.
- 2009 yılında blockchain (blok zinciri) teknolojisi üzerine kurulu ilk merkeziyetsiz kripto para birimi Bitcoin hayatımıza girdi.
Paranın 50 Tonu dosyası kapsamında ele aldığım bu içerikte; dijital para nedir, özellikleri nelerdir, diğer para türleriyle ilişkisi nedir gibi konuları ele aldık. Dijital para nedir meselesine açıklık getirmenin, kripto paraları nasıl sınıflandırmamız gerektiği konusunda yardımcı olacağını düşünüyoruz. Siz de katkılarınızı sayfanın altındaki yorum bölümünden iletebilirsiniz.
***
Paranın 50 Tonu VI – Kripto Para Nedir?
Paranın 50 Tonu VII – Detaylı Karşılaştırma: Kripto Para ve Diğerleri
Kaynaklar:
Digital currency, wikipedia.org
Virtual currency, wikipedia.org
Cryptocurrency, wikipedia.org
Kripto Para Araştırma Raporu 2020, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
Elektronik Para, Diğer Para Türleriyle Karşılaştırılması ve Olası Etkileri, Nurettin ÖZTÜRK, Asuman KOÇ
