Paranın 50 Tonu dosyasının alt başlıklardan biri de elektronik para sistemi nedir nasıl çalışır meselesi. Günümüzde elektronik para teknolojisini kullanan elektronik ödeme sistemleri farklı entegrasyonlarla birlikte gelişip çeşitlenmektedir. Bu içeriğimizde farklı e-para sistemlerini tanıyacağız.
Paranın 50 Tonu I – Para Nedir? Paranın Gelişim Süreci.
Paranın 50 Tonu II – Elektronik Para Nedir?
Paranın 50 Tonu III – Elektronik Para Sistemi Nedir?
***
Nakit paranın; fiziki olarak korunmasının, saklanmasının ve taşınmasının zorluğu, insanların nakit taşımaya dair isteksizliği de artırdı. Örneğin banka kartları ve kredi kartları ile başlayan bu sosyal değişim, ATM’lerin kullanıma sunulması ve yaygınlaşmasıyla birlikte daha da güçlendi. Ardından da elektronik para geliyor elbette.
Ülkelerin, teknoloji ve ekonomi alanlarındaki gelişmişlikleriyle paralel olarak elektronik ödemeler de dünyanın pek çok yerinde sıklıkla tercih ediliyor. Bu bağlamda akla gelen ilk soru da e-para kullanımını mümkün kılan elektronik para sistemleri nedir ve nasıl çalışır sorusu.
Elektronik Para Sistemi Nedir?
Elektronik para teknolojisi, farklı teknik altyapıları kullanabilir. Bunlar, parasal değeri depolamak için kullanılan teknolojiye bağlı olarak donanım ya da yazılım tabanlı olabilir. Bu iki altyapıyı birlikte kullanan sistemler de mevcuttur. E-paralar kategorize edilirken, çoğunlukla Athanassiou ve Mas-Guix’in 2008 tarihli çalışması temel alınır ve iki temel gruptan bahsedilir:
- Kart Tabanlı (Card-Based / Offline / Donanımsal)
- Ağ Tabanlı (Software-Based / Server–Based / Online / Yazılımsal)
Donanım Tabanlı E-Para Sistemi Nedir?
Donanım tabanlı e-para sistemi, işlemlerin özel bir cihaz okuyucu aracılığıyla kişisel bir fiziksel cihaz üzerinden yapılabilmesidir. Bu sisteme, kart tabanlı e-para sistemi de denir. Burada parasal değer; içerisinde mikroişlemci ve bellek birimleri barındıran bir çipin gömüldüğü, kredi kartı boyutundaki plastik karta depolanır. Ödemeler, cihazın bu çipi okumasıyla gerçekleşir. Her harcamada çipte stoklanmış değer azalır.
Kredi kartları, manyetik bantlı kartlar iken smart card (akıllı kart) denen bu kartlar çip barındırır. Çip içeren kartlar, manyetik bantlı kartlara göre daha fazla bilgi depolayabilir. Akıllı kartlar; tek kullanımlık ya da çok kullanımlık, tek amaçlı ya da çok amaçlı, temaslı ya da temassız olabilir.
Bu tür kartlara -içerdiği teknolojiye göre- değer yüklemeli kart (stored value card) ya da elektronik cüzdan (electronic purse) da denir. Değer yüklemeli kartlar; kullanıcıların, parasal değeri kartı arz eden kuruma önceden transfer ettiği kartlardır (önceden ödenmiş kart). Bir de parasal değeri saklama işleviyle birlikte hem banka hem de kredi kartı işleviyle kullanılıp, ödeme dışındaki amaçlar için de kullanılabilen çok fonksiyonlu kartlar bulunur.
Akıllı kartlar, kapalı devre ve açık devre olarak ikiye ayrılır. Kapalı devre uygulamalar, belirli bir amaç doğrultusunda kurulan ağda geçerlidir. Örnek olarak yemek ve ulaşım kartları verilebilir. Açık devre uygulamalar ise banka ya da kredi kartları gibi genel bir kullanım alanına sahiptir.
Bazı kartlar, Visa ya da Master Card gibi kart ağı markalarına sahip olabilir ve ATM’ler üzerinden de kullanılabilir.
Tüm bunlar kartın nasıl ya da hangi amaçlar için tasarlandığına bağlı olarak değişir.
Donanım Tabanlı E-Para Sistemi Örnekleri
Donanım tabanlı e-para sistemlerine;
- Bakiyesi önceden tanımlanmış hediye kartlarını,
- KampusKart gibi üniversitelerin kullandığı, çok amaçlı ve ön ödemeli kartları,
- Sodexo gibi ön ödemeli yemek kartlarını,
- D&R Kart, Watsons Kart gibi mağaza kartlarını,
- AnkaraKart, İstanbulKart gibi toplu taşımada kullanılan seyahat kartlarını örnek gösterebiliriz.
Bazı şirketler, müşterilerinin sistemlerini kullanarak hediye kazanabileceği özel kartlar geliştirebilir. Bu tür özel kartlara; Shell’in alışverişler üzerinden Shell puan biriktirilebilen kartı, Akbank’ın çip-para kazandıran Axess kartı, Garanti Bankası’nın Bonus Card’ı örnek gösterilebilir. Örneğin Axess kartta kullanıcılar alışverişlerinden çip-para kazanır ve bu paralar kartın üzerindeki çip sayesinde işlenerek depolanır. Çipte biriken paralar, Axess üye işyerlerinde harcanabilmektedir. Böylelikle çipte biriken çip-paralar, itibari paraya anında dönüşebilmektedir. Günlük hayatımızda puan toplamak olarak ifade ettiğimiz tam da budur aslında.
Yazılım Tabanlı E-para Sistemi Nedir?
Yazılım tabanlı e-para sistemi, işlemlerin uzak bir sunucu ile çevrimiçi bağlantı kurulması yoluyla yapılabilmesidir. Ağ tabanlı e-para sistemi de denen bu sistemde ödeme hizmeti, internet sayesinde erişebildiğiniz özel bir yazılım üzerinden verilir. Burada önemli olan aynı ağda olmaktır. Kullanıcı, aynı ağdaki satıcılara ödeme yapabilir.
Yazılım; bilgisayar, tablet, akıllı telefon gibi kişisel bir cihaza kurulu olabileceği gibi web tarayıcı aracılığıyla ulaşılabilen bir sistem de olabilir.
Yazılım tabanlı e-para sistemlerine;
- Google Wallet ya da ApplePay gibi mobil ödemeler için kullanılan cüzdanları,
- PayPal, Skrill, Papara, PayU, Netcash gibi e-para sağlayıcı şirketleri örnek gösterebiliriz.
Yazılım tabanlı e-para sistemlerinin, farklı kriterler dikkate alınarak planlanmış ve tasarlanmış pek çok çeşidi mevcuttur. Tüm bu sistemler ülkeden ülkeye ve e-para ihraç eden kuruluştan kuruluşa değişiklik gösterebilir. Her sistemin avantajları ve dezavantajları kendine özgüdür.
Elektronik para; çoğu zaman dijital para, sanal para ve kripto para ile eş anlamlıymış gibi kullanılabiliyor. Ancak tanımları, kullanım alanları, yasal çerçeveleri, statüleri ya da değerlerinin belirlenme şekliyle tamamen farklı anlamlara geldiklerini söyleyebiliriz. Bu içeriğimizde elektronik para sistemi nedir nasıl çalışır konusunu ele aldık. Paranın 50 Tonu başlıklı kapsamlı dosyamızın diğer bölümlerini inceleyerek bilgi alabilirsiniz.
***
Paranın 50 Tonu IV – Sanal Para Nedir?
Paranın 50 Tonu V – Dijital Para Nedir?
Paranın 50 Tonu VI – Kripto Para Nedir?
Paranın 50 Tonu VII – Detaylı Karşılaştırma: Kripto Para ve Diğerleri
Kaynaklar:
Elektronik Para ve Elektronik Para Kuruluşları, Turgay GEÇER
Elektronik Para ve Merkez Bankacılığı, Şule Şenel Tabak
Elektronik Para Tanıtımı, Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliği (TÖDEB)
Aktif Elektronik Para Kuruluşları (Kodlar), TCMB
