DOSYA: Kripto Para ve Ötesi
Paranın 50 Tonu – Para Nedir? Paranın Gelişim Süreci.
Kripto Para ve Ötesi I – Kripto Para Nedir? Kripto Paraların Geleceği
***
Kripto para nedir sorusu, 2008 yılında Satoshi Nakamoto isimli kimliği halen bilinmeyen kişi ya da kişiler tarafından yayınlanan “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” başlıklı makale ile hayatımıza girdi. Bitcoin blockchain’i ise 2009 yılında aktif oldu.
Kripto para ya da daha spesifik konuşmak gerekirse Bitcoin, ilk etapta bilişim ve teknolojiyle daha fazla ilgili olan insanların dikkatini çekti diyebiliriz. Ardından birkaç yıl boyunca kendi yağında kavrulan kripto paralar; geldiğimiz noktada her kesimden bireysel yatırımcının, bankaların, dev şirketlerin ve nihayetinde de devletlerin dikkatini çekmeyi başardı. Bu içeriğimizde kripto para nedir, özellikleri nelerdir ve bize neler vadediyor meselelerini ele alacağız.
Kripto Para, Paranın Geleceği mi?
Pek çokları; kripto para olgusunun geleceğin parası değil, paranın geleceği olduğunu düşünüyor. Bu nedenle kripto para nedir sorusuna açıklık getirmeden önce, genel çerçeveye bakmakta fayda var. Bitcoin ve kripto paralar, özellikle son yıllarda finans dünyasının profesyonellerinden bireysel yatırımcılara kadar çok geniş bir yelpazede konuşuluyor ve tartışılıyor.
Oldukça riskli bulanlar, çok fazla enerji tüketerek çevreye zarar verdiğini düşünenler, kârlı bir yatırım enstrümanı olarak değerlendirenler ya da toplumların, bireylerin ve paranın geleceği olduğuna inanlar… Kripto paralar; sadece bir para birimi olarak değil, felsefik olarak da yeni bir dünya, bakış açısı ve yaşam biçimi vadediyor diyebiliriz. Bu bakış açısı da -çoğunlukla- arkalarındaki blockchain teknolojisinde temelleniyor.
Öte yandan oldukça önemli gelişmeler de yaşanıyor:
- Farklı ülkelerin merkez bankaları kendi kripto paralarını üretmeyi planladıklarını duyuruyor.
- Bankalar, kripto para birimleri için özel hesap geliştirme projeleri üzerinde çalışıyor.
- Önemli teknoloji şirketleri, çalışan maaşlarını kripto para birimleriyle ödüyor.
- E-ticaret şirketleri, alışverişlerde kripto para kullanımını sağlayacak teknolojiler geliştiriyor.
- Tesla gibi dünya devi bir otomobil markası, kripto para birimleri ile satış yapacağını duruyor.
Şu an ekonominin geldiği noktanın merkezinde “blockchain” ve “kripto para birimleri” var dersek, hiç de abartmış olmayız. O halde başlayalım: Hakkında bu kadar çok konuşulan, farklı bağlamlarda tekrar tekrar tartışılan ve “dijital altın” olarak nitelendirilen kripto para nedir ve gücünü nereden alır?
Kripto Paraların Arkasındaki Teknoloji
Kripto para nedir sorusuna tam bir cevap verebilmek için öncelikle bazı kavramları bilmemiz gerekiyor. Kripto para birimlerinin arkasında iki büyük güç var:
Kriptoloji ve Kripto Para
Kripto para nedir sorusunu var eden tüm süreç, kriptoloji ile başlıyor. Şifreleme bilimi anlamına gelen kriptoloji; herhangi bir bilginin\mesajın yani verinin, belli bir sisteme göre şifrelenerek, alıcıya güvenlikli bir ortamda iletilmesi ve şifrenin sadece alıcıda deşifre edilebilmesi sürecini kapsar.
Kriptoloji, verinin göndericide şifrelenip alıcıda şifresinin çözülmesini sağlayan iki alt bilim dalına ayrılır. Bunlar, şifreli yazı yazma anlamına gelen kriptografi ve şifreleri çözme anlamına gelen kriptoanalizdir.
Farklı bir şekilde ifade etmek gerekirse, kriptografi sayesinde; göndericide okunabilir durumdaki mesaj/bilgi/veri, karmaşık matematiksel yöntemler kullanılarak okunamaz bir duruma getirilir ve transfer edilir. Mesaj, alıcıya ulaştığında ise yine karmaşık matematiksel yöntemler kullanılarak deşifre edilir. Kriptoloji bilimi ile iki taraf arasında iletilen verinin içeriğine müdahale edilemediği gibi, verinin taklit edilmesinin de önüne geçilir.
Web ortamına aşina olanların bileceği üzere, SSL sertifikaları ve VPN teknolojisi de benzer şekilde çalışır. Kriptoloji biliminin gelişimiyle birlikte internet ortamındaki güvenlik de artmıştır. Örneğin elektronik para teknolojisi de paranın güvenliği için kriptoloji bilimini kullanır. Her ne kadar hep internet teknolojilerinden bahsetsek de kriptolojinin kökeni yüzyıllar öncesine dayanmaktadır.
Oldukça karmaşık bir mantık üzerine çalışankriptolojiyi basit tanımıyla bilmek, kripto para nedir meselesini anlayabilmek adına yeterli olacaktır.
Blockchain ve Kripto Para
Herhangi bir merkeze ya da kişiye bağlı olmayan blockchain (blokzincir), verilerin dağıtık ağ üzerinde saklandığı bir kayıt teknolojisidir. Dağıtık ağ, en basit ifadeyle binlerce sıradan insanın bilgisayarları anlamına gelir. Bu, her kullanıcının bilgisayarına kurabileceği açık kaynak kodlu bir yazılımdır. Yani siz de istediğiniz zaman bu dağıtık ağa katılabilirsiniz.
Bu bağlamda blockchain’e, kamuya açık ve sürekli büyüyen dijital bir kayıt defteri (online\çevrimiçi) de diyebiliriz.
Blockchain üzerinde gerçekleşen bir işlem, diğer kullanıcılar tarafından onaylanır. Onaylanan bir işlem asla kaybolmaz ve değiştirilemez. Hem herkese açık olup hem de bu kadar güvenli olan başka ne vardır açıkçası bilmiyoruz.
Blockchain’i özel yapan, tüm verinin diğer geleneksel sistemlerde olduğu gibi bir merkezde toplanmayarak binlerce cihaza (bilgisayar, telefon, tablet vs.) dağıtılmasıdır. Bu, herhangi birinin ya da birilerinin kaydedilen verilere müdahale edemeyeceği anlamına gelir. Öte yandan blockchain teknolojisi, kripto paraların merkezinde olsa da aslında kullanımı sadece kripto paralarla sınırlı değildir.
Son olarak ifade etmek gerekir ki tüm bu tanımlama, genel kabul gören bir tanımlamadır. Bazı blockchain projeleri, merkezi bir yapıda da tasarlanabilir. Kripto para nedir sorusuna anlaşır bir cevap verebilmek için kısa bir blockchain tanımı yeterli; ancak blockchain derinlemesine öğrenilmesi gereken çok önemli bir teknoloji.
İçerik Önerisi: Blockchain Nedir, Nasıl Çalışır, Nerelerde Kullanılır?
Kripto Para Nedir?
Kripto para; kriptolojinin şifreleme tekniklerinden biri olan açık anahtarlı şifreleme (public-key cryptography) tekniğini kullanarak, karmaşık kod sistemleriyle şifrelenmiş, elektronik olarak oluşturulan (fiziksel karşılığı olmayan) dijital paradır. Kripto paranın İngilizce karşılığı, “crypto” (şifre) ve “currency” (para birimi) kelimelerinden türetilen cryptocurrency kelimesidir.
Özelikle üzerine kurulu oldukları “blockchain” teknolojiyle güven veren kripto paralar; tamamen dijital bir sistem üzerine kurulu oldukları için, başlangıç aşamasında anlaşılması epey zor bir olgu olarak karşımıza çıkıyor. Ancak farklı parametrelerini sırayla öğrenmeye ve anlamaya başladığımızda aslında hiç de o kadar karmaşık bir konu olmadığını, hatta bir noktada yabancısı da olmadığımızı anlıyoruz.
- Kripto paraların kökeni, aslında 1990’lı yıllardaki teorik çalışmalara ve ilk girişimlere dayanıyor. Ancak bu erken girişimler, çeşitli sebeplerle başarısızlıkla sonuçlanıyor.
- İlk kripto para birimi olan Bitcoin; Satoshi Nakamoto isimli kimliği bilinmeyen kişi ya da kişiler tarafından internet ortamında yayınlanan “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” başlıklı white paper (teknik detayların anlatıldığı doküman) ile Ekim 2008’de doğdu.
- Bitcoin’in hayatımıza girişi ise 2009 yılının başlarında gerçekleşti.
- O günden bugüne 9000’den fazla altcoin (bitcoin’in dışındaki kripto para birimleri) oluşturulduğu biliniyor.
Kripto Para ve Ötesi dosyamız altında kripto para nasıl alınır, nasıl satılır; kripto para borsası nedir, nasıl kullanılır; altcoin nedir; altcoinlerin değerleri nasıl belirlenir gibi pek çok soruya adım adım cevap vereceğiz. Kripto para nedir sorusuna temel düzeyde cevap verdikten sonra, şimdi de kripto paraların temel özellikleri nelerdir incelemeye devam edelim.
Kripto Paraların Temel Özellikleri Nelerdir?
Kripto paraları anlayabilmek, dolayısıyla kripto para nedir sorusuna tam bir cevap verebilmek, temel özelliklerini bilmekten geçiyor diyebiliriz. Ardından da kripto paraların avantajları ve dezavantajlarını öğrenerek tam bir fikir edinebiliriz.
Kripto paraların temel özellikleri:
- Kripto para birimleri, blockchain teknolojisi üzerine kuruludur. Tekrar vurgulamak gerekirse blockchain; merkezi bir otorite tarafından kontrol edilmeyen, kriptoloji biliminin tekniklerini kullanan, çalışma prensibi bağlamında dışarıdan müdahaleye, manipülasyona ya da sahtekarlığa izin vermeyen bir kayıt teknolojisidir.
NOT: Bir otorite tarafından yönetilmeyen derken; herhangi bir kişinin, liderin, bankanın, hükûmetin ya da kurumun yönetimde olmadığını, yani bir merkezi olmadığını söylemek istiyoruz. Sistemi keyfine göre yöneten bir kişi ya da kişiler yoktur. Örneğin kripto para birimleri söz konusuysa bir Merkez Bankasından asla bahsedemeyiz. Kripto para birimlerinin değerini insanların davranışları belirler (arz-talep eğrisi).
- Kripto paralardaki şifreleme yöntemi sayesinde; aynı kripto para, tekrar tekrar yeniden oluşturulamaz ve tabii ki tekrar tekrar harcanamaz.
- Kripto para birimleri, oluşturulma aşamasında tanımlanan miktarda toplu olarak oluşturulur. Bu sayı, yani bir kripto para biriminden en fazla ne kadar sayıda olabileceği, herkes tarafından bilinir. Merkez Bankaları ise şartlar uygun olduğunda ya da istedikleri zaman itibari para birimlerinden tekrar tekrar basabilirler. Bu durum, paranın değerini etkileyen çok önemli bir dinamiktir.
- Kripto para biriminin piyasaya dağıtılması, madencilik yoluyla sağlanır. Örneğin madencilik faaliyetleriyle bütün bitcoinler çıkarıldığında, piyasada toplam 21 milyon adet bitcoin olacağı herkes tarafından bilinir ve bu değiştirilemez. Bitcoin ve altcoinlerin değerlerini belirleyen önemli etmenlerden biri de sayılarının belli olmasıdır.
- Kripto paralar, global ölçeklidir. Yani hiçbir ülkeye, devlete ya da gruba ait değildir. İsteyen herkes; madencilik süreçlerine dahil olabilir, cüzdandan cüzdana kripto para transferi yapabilir.
- Kripto paralar, hükûmet kararınca Merkez Bankaları tarafından çıkarılan itibari para birimlerinin etkilendiği durumlardan (enflasyon, faiz oranları, savaş, iç karşılık vs. gibi) etkilenmezler (Elbette; ekonominin kötüleşmesi, baskının artması gibi durumlara bağlı olarak dolaylı etkilenme söz konusu olabilir.). Kripto paraların değeri, piyasadaki arz-talep eğrisine göre organik bir biçimde oluşur. Talep varsa değerleri artar, yoksa düşer.
- Kripto para birimleri de diğer para birimleri gibi, kripto paraları bir ödeme yöntemi olarak kabul eden yerlerde mal ya da hizmet satın almak için kullanılabilir.
- Kripto para birimlerinin arkasında, birilerinin aldığı kararlara göre kapatılmaya karşı son derece dirençli bir sistem vardır.
Kripto Paraların Avantajları ve Dezavantajları
Kripto para birimleri; arkalarında karmaşık matematik fonksiyonlarından oluşan kriptoloji algoritmaları olsa da, blockchain gibi bir teknoloji üzerine kurulmuş olsalar da, insanın dahil olduğu her sistemin bir süre sonra dezavantajlarını da ürettiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Kripto para birimleri ve tabii bitcoin de bu durumdan bağımsız değil.
Kripto paraların avantajları ve dezavantajları nelerdir konusuna geçmeden önce uyarmakta fayda var: Her farklı kripto para biriminin (altcoin’in), geliştiricileri tarafından bir diğerinden farklı bir şekilde yapılandırıldığı unutulmamalıdır. Dolayısıyla her kripto para biriminin, oluşturulma sürecinde kullanılan teknolojiye bağlı olarak kendine özgü avantajları ve dezavantajları olabilir. Ancak bunları ayrı ayrı altcoin özelinde incelemek daha doğru olur. Burada kripto paraların avantajları ve dezavantajları hususunda genel birkaç başlığı inceleyeceğiz.
Kripto Paraların Avantajları Nelerdir?
Kripto paraların en önemli avantajlarının, itibari para birimleri ile aralarındaki farklarda gizli olduğunu söyleyebiliriz:
- Kripto paralar ile kişiden kişiye para transferleri; internete bağlı olduğunuz her yerden, aracı hiçbir kuruma (banka gibi) ihtiyaç duymadan, ağ üzerinden kolaylıkla yapılabilir (cüzdandan cüzdana). Arada bankalar olmadığı için de bankalardaki gibi yüksek transfer ücretleri olmaz
- Transferlerde üst bir kurumun onayına gerek yoktur. İşlem, ağ üzerindeki diğer kullanıcılar tarafından onaylanır. Dünyanın herhangi bir yerindeki herhangi bir kişiye kolaylıkla para gönderebilir ve alabilirsiniz (Eğer kripto para borsaları aracılığıyla işlem yapıyorsanız bu platformlar üzerinden çeşitli komisyonlar ödersiniz; ancak geleneksel banka hizmetlerindeki pek çok uygulama kripto borsalarında mevcut değildir.).
- Bilgisayarınız, tabletiniz ya da telefonunuzla internete bağlandığınız anda kripto paralarınız elinizin altında ve özgürce kullanıma hazırdır. Saniyeler içerisinde uluslararası para transferi yapabilirsiniz. Sokağa çıktığında her yerde banka bulabilen toplumlar için olmasa da bankacılık sistemlerine erişimi olmayan kullanıcılar için bu hayli önemli bir avantajdır.
- Kripto para cüzdanlarınıza, banka hesaplarınıza yapılabileceği gibi bir müdahale yapılamaz. Kripto cüzdanınızın şifresi sadece size aittir. Bankalardan bağımsız olarak kripto paranız üzerinde söz hakkı olan tek kişi sizsiniz.
- Kripto paralar size anonimlik imkânı sunar (Farklı tip kripto para borsaları için durum farklı olabilir).
- Hiçbir otoritenin kripto para piyasasında kuralları belirleme gibi bir yetkisi yoktur (Kişilerce piyasa manipülasyonu yapılabilir; ancak kripto paraların değerlerini piyasadaki arz talep dengesi belirler.).
- Kripto para işlemleri, blockchain’e değiştirilemez bir biçimde kaydedilir. Dolayısıyla da kaydedilmiş bilgiye/veriye dışarıdan manipülatif amaçlarla müdahale yapılamaz.
Kripto Paraların Dezavantajları Nelerdir?
Altcoinlerin özelliklerine bağlı olarak farklı farklı başlıklardan bahsedilebilir ancak yukarıda da belirttiğimiz gibi burada da genel birkaç başlığa değineceğiz:
- Kripto paralar, yapıları itibarıyla biraz karmaşık bir olgudur. Yatırım yapmadan önce iyi bir araştırma ve analiz süreci gerektirir. Farklı altcoinlerin temel özelliklerine ve oluşturulma amaçlarına hâkim olunmalıdır.
- Kripto para birimlerinin değerlerinde aşırı ya da hızlı dalgalanmalar yaşanabilir. Bu bağlamda yatırım riskinin bilincinde olmak gerekir.
- Kripto para olgusu, henüz çok yeni olduğu için hemen hiçbir ülkede yasal çerçevesi çizilebilmiş değil. Dolayısıyla da çeşitli durumlarda hukuki olarak hak aramak zordur.
- Kripto para transferi yapılırken yanlış cüzdan adresi girilmesi halinde para yanlış kişiye transfer edilebilir. Her birey anonim olduğu için kişinin tespit edilmesi imkansızdır ve bu yolla ciddi maddi kayıplar yaşanabilir.
- Kripto paralarınızı tuttuğunuz kripto cüzdanınızın şifresini unutmanız, tüm varlıklarınızı kaybetmeniz anlamına gelir.
- Kripto para işlemleriniz için kripto para borsalarını kullanıyorsanız; bu borsaların bilgisayar korsanlarının radarında olduğunu, dolayısıyla da her an siber saldırıya açık olduğunuzu unutmamalısınız.
İçerik Önerisi: Kripto Para Borsası Nasıl Seçilir?
Kapsamlı Kripto Para ve Ötesi dosyamızın bu ilk bölümünde kripto para nedir, temel özellikleri nelerdir ve avantajları/dezavantajları gibi konulara açıklık getirmeye çalıştık. Devam eden içeriklerimizde kripto para piyasası ve temel kavramlar hakkında detaylı bilgi alabilirsiniz.
***
